ThS. Trần Hà Lan
Bộ môn Khoa học tự nhiên
Hoạt động dạy và học ở các trường đại học hiện nay nhằm hướng tới ba nội dung: Thứ nhất, nhằm bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu cho người học; thứ hai, tạo điều kiện cho người học phát triển tư duy sáng tạo; thứ ba, rèn luyện kỹ năng thực hành, tham gia nghiên cứu, ứng dụng khoa học vào thực tiễn cuộc sống. Như vậy, hoạt động dạy và học ở các trường đại học hiện nay chính là biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo. Giảng viên đóng vai trò là những người hướng dẫn học tập, và các giờ lên lớp chỉ cung cấp được những kiến thức cơ bản nhất, còn việc học tập của sinh viên là sắp xếp trình tự các kế hoạch, thời gian để nghiên cứu, nắm tài liệu cơ sở và cả tài liệu tham khảo mở rộng. Công việc tự học của sinh viên ngày càng tăng lên, ngày càng đòi hỏi nhiều cố gắng nỗ lực vì chỉ có tự học mới trang bị cho mình kiến thức mới nhất, khoa học nhất và thu được nhiều kinh nghiệm cho thực tiễn hoạt động và đạt kết quả như mong muốn.
Để nâng cao năng lực tự học của sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo ở bậc đại học, đội ngũ quản lý giáo dục, đội ngũ giảng viên và mỗi sinh viên cần thực hiện tốt các nội dung giải pháp cơ bản sau:
*) Đẩy mạnh giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò, tầm quan trọng của hoạt động tự học
Để nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò, tầm quan trọng của tự học, trước hết, Đảng ủy, Ban giám hiệu các trường đại học cần quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo tuyên truyền giáo dục động cơ, thái độ học tập đúng đắn cho sinh viên, đặc biệt là sinh viên năm thứ nhất. Tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo, đối thoại, …với sự tham gia của cán bộ quản lý giáo dục, đội ngũ giảng viên và sinh viên về đổi mới phương pháp dạy học ở bậc đại học, đặc biệt là nâng cao chất lượng hoạt động tự học. Động viên, khuyến khích tinh thần tự học, tự nghiên cứu của sinh viên, kịp thời khen thưởng, biểu dương những sinh viên có thành tích xuất sắc trong học tập và nghiên cứu khoa học. Tiếp tục bồi dưỡng nâng cao kỹ năng sư phạm cho đội ngũ giảng viên, đặc biệt là kỹ năng vận dụng phương pháp dạy học tích cực và quá trình dạy học; bảo đảm tốt nội dung, chương trình dạy học; tiếp tục đầu tư cơ sở vật chất, giáo trình, tài liệu, trang thiết bị dạy học phục vụ tốt nhất hoạt động dạy và học nói chung, hoạt động tự học của sinh viên nói riêng.
*) Phát huy vai trò của giảng viên trong nâng cao ý thức, năng lực tự học của sinh viên
Đội ngũ giảng viên giữ vai trò rất quan trọng đối với chất lượng tự học của sinh viên. Vì vậy, để nâng cao năng lực tự học của sinh viên, đội ngũ giảng viên cần phát huy trách nhiệm của mình trong hướng dẫn, chỉ đạo hoạt động tự học. Cụ thể là:
- Giảng viên cần lựa chọn và áp dụng phương pháp dạy học phù hợp để hình thành tri thức, kỹ năng và phương pháp tiếp cận tri thức của sinh viên
- Đội ngũ giảng viên cần thường xuyên giao bài tập để sinh viên nghiên cứu, thông qua đó hình thành ở sinh viên kỹ năng tự học, năng lực tư duy và tự giải quyết vấn đề.
- Giảng viên cần phải thường xuyên kiểm tra quá trình lĩnh hội của sinh viên, điều chỉnh sự tác động của mình đối với sinh viên; từ đó mở ra quy trình dạy học mới, giao cho sinh viên nhiệm vụ học tập mới
- Giảng viên cần phát hiện ra những khó khăn mà sinh viên gặp phải trong quá trình học tập, tìm tòi, nghiên cứu để can thiệp hợp lý, khuyến khích tính chủ động tích cực, độc lập và sáng tạo của sinh viên.
*) Nâng cao ý thức tự giác của sinh viên trong hoạt động tự học, tự nghiên cứu
Ý thức tự giác của sinh viên trong hoạt động tự học có ý nghĩa then chốt đến chất lượng giáo dục và đào tạo ở bậc đại học. Vì vậy, mỗi sinh viên cần phải nhận thức đúng vị trí, vai trò của hoạt động tự học. Trên cở sở đó, mỗi sinh viên cần xác định tốt một số nội dung yêu cầu sau:
- Xác định đúng mục tiêu và kế hoạch tự học
Để hoạt động tự học đạt kết quả tốt, mỗi sinh viên cần xác định tốt mục tiêu, kế hoạch học tập của mình. Đây là yếu tố quan trọng kích thích động cơ học tập của người học
- Xây dựng động cơ, thái độ học tập đúng đắn
Đây là một trong những yêu cầu bắt buộc nhằm nâng cao chất lượng hiệu quả trong quá trình tự học, tự nghiên cứu của sinh viên
- Xây dựng phương pháp tự học hiệu quả và khoa học
Tự học là sự thể hiện đầy đủ nhất vai trò của chủ thể trong quá trình nhận thức của học viên. Trong quá trình đó, người học hoàn toàn chủ động và độc lập, tự lực tìm tòi, khám phá để lĩnh hội tri thức dưới sự chỉ đạo, điều khiển của giảng viên. Để phát huy tính tích cực chủ đông, năng động, sáng tạo của mình mỗi học viên cần xây dựng phương pháp tự học hiệu quả khoa học. Học viên phải có hệ thống kỹ năng tự học như: Kỹ năng đọc tài liệu, kỹ năng tự đặt và giải quyết vấn đề, kỹ năng phân tích tổng hợp.
*) Bảo đảm tốt cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ quá trình đào tạo cũng như tự học của sinh viên
Như vậy, hoạt động tự học của sinh viên là một đòi hỏi thiết yếu, có vai trò đặc biệt quan trọng trong phương thức đào tạo ở bậc đại học hiện nay. Kết quả và hiệu quả của hoạt động tự học phụ thuộc chủ yếu vào năng lực tự học của bản thân người học. Tuy nhiên, năng lực tự học lại chịu sự tác động của các yếu tố bên trong thuộc về bản thân người học cũng như các yếu tố bên ngoài như vai trò của giảng viên, nhà trường, xã hội,… Vì vậy, để nâng cao năng lực tự học của sinh viên, cần thực hiện đồng bộ hàng loạt các giải pháp từ phía sinh viên đến phía giảng viên, nhà trường,… trong đó bản thân sinh viên giữ vai trò quyết định./.